Μέρες Aποκάλυψης»

Ηλίας Χρυσοχοϊδης

 Για πρώτη φορά μια ανθρώπινη κρίση αγκαλιάζει την υφήλιο ταυτόχρονα κι ολοσχερώς. Παραδοσιακές διακρίσεις όπως κέντρο και περιφέρεια δεν υφίστανται, η δε παγκοσμιοποίηση εγγυάται τη μετάδοση του προβλήματος σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Δεν υπάρχουν πλέον χαλιά για να κρύψουν τα χάλια μας ούτε χωματερές για να σβήσουν τα ίχνη των εγκλημάτων μας. Επιπλέον, ο Ερμής δεν διαθέτει Χρηματιστήριο, στην Αφροδίτη δεν εκδίδουν ομόλογα, και ουδείς τολμά να εμπιστευτεί το οικογενειακό του κομπόδεμα στον Κρόνο. «Ως εδώ και μη παρέκει» είναι το σύνθημα της εποχής.

Τί συνέβη και πώς; Ουδέν προσφιλέστερο από την ανάλυση σε στιγμές κρίσης. Αφήνοντας σε άλλους τεχνοκρατικές ή θεωρητικές προσεγγίσεις, ας πούμε ότι το πράγμα στράβωσε αμέσως μετά το 1945. Την ίδια στιγμή που η παγκόσμια προσδοκία για μια νέα αρχή αποτυπωνόταν στην σύσταση του ΟΗΕ, η ριζικά διχαστική νοοτροπία του Άξονα διέρρεε στον Σοβιετικό επεκτατισμό αλλά και το στρατιωτικο-βιομηχανικό κατεστημένο της Αμερικής. (Η Ελλάδα ήταν από τα πρώτα θύματα της νέας αυτής διχόνοιας, εξ ου και το άγχος του Καραμανλή να επιβάλλει τη χώρα στην ΕΟΚ.)

Υπό το λάβαρο του Αμερικανικού αντι-κομμουνισμού, οι πλουτοκρατίες της Δύσης πίεσαν για την εξάλειψη ή έστω ατονία κάθε κυβερνητικής παρέμβασης στην οικονομία. Με επικουρική βοήθεια από Αμερικανικά πανεπιστήμια (π.χ. Σχολή του Σικάγου) και ελεγχόμενα Μέσα Ενημέρωσης κατόρθωσαν να επιβάλλουν το απυρόβλυτο των αγορών ως το μείζον διακύβευμα του Δυτικού πολιτισμού. Για μισό αιώνα τώρα βομβαρδιζόμαστε με την ιδεοληψία της αυτορυθμιζόμενης αγοράς, ενός δήθεν τέλειου εκκρεμούς που εξισορροπεί αντιθετικές τάσεις εις το διηνεκές.

Σκονάκι για πρωτοετείς Οικονομικών. Όλοι ξέρουν πως ο μηχανισμός της αγοράς είναι αλγόριθμος υπερβολής στοχεύοντας στη μεγιστοποίηση του κέρδους, κατ’ ουσίαν ένας δομημένος φαταουλισμός. Ποιός άλλωστε μπαίνει στο παιχνίδι για να βγάλει τον επιούσιο; Όλοι παίζουν για να εξουδετερώσουν τους ανταγωνιστές, να εδραιώσουν μονοπωλιακή υπεροχή, και να κάνουν τη γερή μπάζα με έλεγχο των τιμών. Το βιώσαμε στην Καλιφόρνια, όταν η κόλαση της ΕΝΡΟΝ, που έγινε επιχειρηματικός Κολοσσός χωρίς ποτέ να παράξει τίποτα, μάς χρέωσε δισεκατομμύρια δολλάρια παίζοντας με το διακόπτη της ηλεκτροδότησης. Η νοοτροπία και η πρακτική των αγορών τροφοδότησαν εκρηκτικές ανισορροπίες καθιστώντας μαθηματικά βέβαιη την κατάρρευση. Το σημερινό κραχ θα είχε συμβεί τουλάχιστον μία δεκαετία νωρίτερα εάν δεν υπήρχε συνεχής παρέμβαση κεντρικών τραπεζών και κυβερνήσεων για να στηρίξουν μια ιδεολογία πάνω στην οποία ατυχώς βασίστηκε το ηθικό πλεονέκτημα της μεταπολεμικής Δύσης.

Το τραγελαφικό με την Ελλάδα είναι τούτο: η χώρα δεν υποφέρει εξαιτίας μιας εισαγόμενης οικονομικής κρίσης. Αντιθέτως, είναι η παγκόσμια κοινότητα που ενστερνίζεται το νεοελληνικό κεκτημένο του μπάχαλου. Διότι το «καθείς για την πάρτη του», η πεμπτουσία της άναρχης αγοράς, θεμελίωσε επίσης τη σύγχρονη Ελλάδα. Κοινή τους δε ρίζα είναι το εκκωφαντικό «εγώ», απόλυτο, τυφλό, χωρίς όρια και πυθμένα, έτοιμο να καταβροχθίσει τα πάντα γύρω του. Το βλέπουμε στην απαξίωση δημόσιων χώρων και περιουσίας, στην οδική συμπεριφορά, στο οικιστικό κακούργημα της Αθήνας, στην έλλειψη αρχής και συνέπειας στα κοινά. Μεθοδικοί και πειθαρχημένοι, οι Ευρωπαίοι κράτησαν τα προσχήματα ως κληρονόμοι του Διαφωτισμού ενόσω ο τυφλοπόντικας της αγοράς υπέσκαπτε την κοινωνική τους συνοχή εισβάλλοντας στην υγεία, την εκπαίδευση, τις δημόσιες μεταφορές κλπ. Σήμερα που οι δομές τους καταρρέουν (όπως ακριβώς το δημοτικό κτίριο στην Κολωνία) μπορούν επιτέλους να προσεγγίσουν το Ελληνικό αδιέξοδο. Η ίδια χώρα που εισήγαγε το φως της σκέψης στην Ευρωπαϊκή ήπειρο γίνεται τώρα σπίθα για το βραχυκύκλωμά της. (Τί άλλο σημαίνει ο χαρακτηρισμός «αδύναμος κρίκος» της Ευρωζώνης;) Μια τροχιά δυόμιση χιλιετιών κλείνει επιτέλους.

*               *               *

Υπάρχει διέξοδος; Καμία απολύτως στις παρούσες συνθήκες. Τόσο οι προτάσεις όσο και οι προτείνοντες συνιστούν μέρος της κρίσης. Γιάπηδες οικονομολόγοι, καθηγητές που τα αρπάζουν ως σύμβουλοι επιχειρήσεων, τραπεζίτες γαλουχημένοι σε ένα οικονομικό Πτολεμαϊσμό, όλοι τους μοχθούν για να καλλωπίσουν το παραμορφωμένο πτώμα, τη δοξασία ότι οι αγορές είναι εκ φύσεως τέλειες και τείνουν σχεδόν μαγικά προς την ισορροπία. Εδώ ο ίδιος ο Γκρήνσπαν, άλλοτε θεός της Αμερικανικής οικονομίας, δημόσια αποκαθήλωσε την ιδεοληψία του, κι εμείς εξακολουθούμε να εμπιστευόμαστε τους αρχιτέκτονες της κρίσης. Μπορεί ο εθισμένος να απεξαρτήσει τον βρισκόμενο υπό εθισμό; Λύνεται γόρδιος δεσμός εκ των έσω;

Έξοδος από την κρίση, επιπλέον, είναι αδύνατη στην παρούσα πολιτική συγκυρία. Η παραμονή της κυβέρνησης Καραμανλή στο πηδάλιο της χώρας εξυπηρετεί σήμερα μόνον τους υποστηρικτές της ευθανασίας. Ειλικρινά δεν ξέρουμε αν ο πρωθυπουργός πρόδωσε την γενιά του ή απλώς επιβεβαίωσε την ανικανότητά της να διαχειριστεί τα κοινά. Γεγονός είναι ότι, επί των ημερών του, το έλλειμμα εμπιστοσύνης στην Πολιτεία αγγίζει τα όρια εθνικής συμφοράς. Η αντιστροφή πέντε χρόνων ηγετικού αναχωρητισμού θα απαιτούσε αλλαγές τέτοιας σφοδρότητας που ούτε ο χαρακτήρας ούτε η πολιτική ιστορία του Κώστα Καραμανλή μάς υποσχόνται. Η Νέα Δημοκρατία αποδείχτηκε ανέτοιμη για να κυβερνήσει την Ελλάδα. Το ότι υπήρξε και ανέντιμη είναι ασυγχώρετο.

Το Νέο ΠΑΣΟΚ υπόσχεται αλλαγή πλεύσης, αδυνατεί όμως να κατονομάσει τον τελικό προορισμό. Καμιά μεταφορά πτώματος σε άλλο γραφείο κηδειών δεν βελτίωσε την υπαρξιακή του κατάσταση. Ο νεκρός, το απολιθωμένο Κράτος δηλαδή, πρέπει να ενταφιαστεί. Ο Γιώργος Παπανδρέου έχει την ιστορική ευκαιρία να απορρίψει το ρόλο του ταριχευτή και να πυρπολήσει το ίδιο όχημα που θα τον φέρει στην εξουσία. Θα το πράξει;

Προσωπικά θορυβούμαστε που όλοι οι υποψήφιοι διάδοχοι του Καραμανλή έχουν θητεύσει στο ΥΠΕΞ, μια κυβερνητική κάντιλακ με χλιδάτο προϋπολογισμό και μυστικά κονδύλια, πολλά χαμόγελα και φωτογραφίες αλλά λίγο πολιτικό κόστος, τεράστιο παρασκήνιο και συνήθως ρηχά αποτελέσματα. Ένας πρωθυπουργός βιτρίνας και δημοσίων σχέσεων είναι το λιγότερο που χρειάζεται ο τόπος. Το 2009 είναι έτος αποκάλυψης γιατί αποκαλύπτει τη γύμνια της παγκόσμιας μεταπολεμικής τάξης. Η διπλωματία και η πολιτική των σαλονιών δεν είναι απάντηση στη σηψαιμία του δημόσιου βίου.

*               *               *

Η κατάρρευση θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με γενναίες δράσεις σε τέσσερις άξονες:

1) Πολιτειακή οργάνωση. Το ευρωπαϊκό μοντέλο του αστικού, κεντρικά οργανωμένου κράτους ελάχιστα και βραχέα λειτούργησε στην Ελλάδα. Το μεν λεκανοπέδιο κατάντησε τσιμεντωμένο αιδοίο η δε χώρα μαράζωσε σε βαθμό που απειλεί την εθνική ασφάλεια. Ιστορικά και γεωγραφικά ο Ελλαδικός χώρος εξυπηρετήθηκε καλύτερα με το σύστημα κρατών πόλεων ή χαλαρής ομοσπονδίας κοινοτήτων. Αργά ή γρήγορα (με Καποδίστριες ή Βενιζέλους) θα αναγκαστούμε να υιοθετήσουμε ένα σχήμα που εκφράζει αυθεντικότερα το εθνικό ιδιόμορφο των Ελλήνων.

2) Εκκλησιαστική παρέμβαση. Με δεδομένη την απαξίωση του Κράτους, ο μόνος θεσμός πανελλαδικής εμβέλειας και υψηλής αποδοχής είναι η Εκκλησία της Ελλάδος. Σπάζοντας οργανωτικά δεσμά και βαριές, όντως, δογματικές αλυσίδες, οφείλει να αναδειχτεί σε Εκκλησία του Χριστού, δηλαδή παλλόμενο σώμα αγάπης, προσφοράς, και υπηρεσίας στον άνθρωπο. Γιατί η μόνη κατήχηση στον Χριστιανισμό είναι το πυράναμα της καρδιάς. Προσβλέπουμε στην άμεση και συνεχή δράση της για την υποστήριξη χιλιάδων δοκιμαζόμενων συμπολιτών μας, και στην θεραπευτική της ενεργοποίηση για τη συρραφή του κοινωνικού ιστού της χώρας.

3) Οικονομικός πλουραλισμός. Είναι σαφές ότι η Ελλάδα, όπως και άλλες χώρες, δεν μπορεί να αποπληρώσει το εξωτερικό της χρέος (το υπάρχον σύστημα σχεδιάστηκε άλλωστε προς όφελος των δανειστών). Αργά ή γρήγορα, και στα όρια της ανασύνθεσης της παγκόσμιας οικονομίας, θα υπάρξει διεθνής διακανονισμός του χρέους. Το αδυσώπητο μέχρι τότε ερώτημα είναι «πού θα βρούμε τα λεφτά;» και προϋποθέτει τον οικονομικό μονοθεϊσμό του νομισματικού συστήματος, με τράπεζες, δάνεια, επιτόκια κλπ. Στην Ελλάδα όμως, και όχι μόνο σε δύσκολα χρόνια, λειτούργησε το φυσικό σύστημα της ανταλλακτικής οικονομίας. Διότι αυτό που χρειαζόμαστε δεν είναι χαρτονομίσματα αλλά τροφή, ρούχα, σπίτι, εκπαίδευση κλπ. Η υιοθέτηση αυτού του συστήματος είναι όχι μόνο εφικτή (ακόμη και πανελλαδικά μέσω διαδικτύου) αλλά και επιβεβλημένη για την προστασία των χαμηλών εισοδημάτων από την κερδοσκοπία και τη φοροεπιδρομή.

4) Πάνω και πέρα απ’ όλα στέκει βεβαίως η ευθύνη του καθενός. Από την Σωκρατική αυτογνωσία μέχρι την Καστοριάδεια αυτοθέσμιση ο άνθρωπος είναι εν τέλει υπεύθυνος για τη μοίρα του. Δεν έχουμε αυταπάτες για τη μιζέρια, την απελπισία, το ξέσκισμα ψυχής που νυχθημερόν βιώνουν αναρίθμητοι συμπολίτες μας. Οι μέρες της αποκάλυψης είναι εφιαλτικές για πολλούς, γεμάτες φόβο και ανασφάλεια για ακόμα περισσότερους. Το μαρτύριο και η δοκιμασία όμως δεν είναι άγνωστα στον Έλληνα. (Από πού άλλωστε ξεφύτρωσαν οι Μεγάλοι της φυλής;) Όσο απύθμενο και χαοτικό είναι το «εγώ» του τόσο μεγαλύτερη η ευκαιρία για τη σφυρηλάτησή του σε ατσάλινη λεπίδα. Το εργαλείο εδώ είναι η αξιοπρέπεια, ο καθρέφτης της ψυχής στον άνθρωπο. Ο αξιοπρεπής αντιστέκεται στη διαφθορά, το έγκλημα, την εκμετάλλευση. Με όποιο κόστος και σε όποιο βαθμό χρειαστεί. Γιατί γνωρίζει ότι η αξιοπρέπεια είναι το μοναδικό του περιουσιακό στοιχείο που καμιά τράπεζα δεν μπορεί να κατασχέσει, κανένας ληστής να τού αποσπάσει, κανένας τρομοκράτης να τού στερήσει. Και γιατί υποψιάζεται ότι ούτε ο συμβιβασμένος θα αποφύγει τελικά τη φτώχεια και τον εξευτελισμό, τη σύλληψη και το θάνατο. Σε στιγμές σκότους και αποκάλυψης η αξιοπρέπεια είναι δαυλός και ρομφαία συνάμα.

*               *               *

Ελπίδα κι απελπισία εναλλάσσονται και τροφοδοτούν η μια την άλλη συχνά μέσα από μυστικά περάσματα. Η κραυγαλέα αδυναμία των κυβερνώντων να διαχειριστούν την καταρρέουσα μεταπολεμική τάξη αντισταθμίζεται από το δημιουργικό έργο χιλιάδων υπηρετών της ανθρωπότητας. Ακαδημαϊκοί όπως ο Τζέφρι Σακς και ο Στίγκλιτζ στο Κολούμπια, αστέρια της μουσικής σκηνής όπως ο Μπόνο, ντόπιοι στοχαστές σαν τον Ράμφο, μελλοντολόγοι κι εφευρέτες ελάχιστα γνωστοί στο ευρύ κοινό, δημιουργοί διαδικτυακών εγκυκλοπαιδειών, οργανωτές διεθνών εκστρατειών και απειράριθμοι εθελοντές, όλοι τους συμβάλλουν στο χτίσιμο ενός νέου κόσμου και την πραγμάτωση του οράματος των Ηνωμένων Εθνών. Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία υπάρχει παγκόσμια κοινή γνώμη που σταθερά διεκδικεί το δικαίωμα να καθορίζει το μέλλον του πλανήτη. Για πρώτη φορά ο απλός, ανώνυμος άνθρωπος έχει τα μέσα για να εκφράσει την πολιτική του βούληση.

Δεύτερο ελπιδοφόρο στοιχείο είναι η αποκάλυψη νέων μορφών ζωής. Έκπληκτοι οι επιστήμονες ανακαλύπτουν καινούργια είδη στα βάθη των ωκεανών και σε συνθήκες μέχρι πρόσφατα θεωρούμενες ως αντίξοες. Την ίδια στιγμή, ο αριθμός και η συχνότητα εμφάνισης αγνώστων ιπτάμενων αντικειμένων, αλλά και η δημοσιοποίηση κυβερνητικών αρχείων στην Αμερική και την Αγγλία, πείθει ότι η ύπαρξη εξωγήινης ζωής δεν είναι εφεύρημα του Χόλυγουντ. Δεν γνωρίζουμε αν τα διαστημόπλοια αυτά προέρχονται από το δικό μας σύστημα ή άλλες περιοχές του γαλαξία. Είναι όμως σαφές ότι η συνειδητή επαφή και συνεργασία με άλλα νοήμονα όντα υπόσχεται επιστημονική και τεχνολογική επανάσταση πέραν κάθε πρόβλεψης.

Η αποκάλυψη ορίζει ένα τέλος και μια αρχή, θάνατο και αναγέννηση. Η σημερινή κατάρρευση δεν είναι εξωγενής αλλά μορφοποίηση της παγκόσμιας απογοήτευσης για την πορεία του κόσμου μεταπολεμικά. Όλοι ξέρουμε ότι οι κοινωνικές δομές μας είναι απονεκρωμένες, δεν αντιμετωπίζουν ανάγκες, δεν λύνουν προβλήματα, δεν παράγουν πολιτισμό. Πολλοί ωστόσο αρνούνται την παραδοχή ότι ο θάνατος είναι προϋπόθεση για μια νέα ζωή. Νευρωτικά προσκολλημένοι σε τύπους, δόγματα, μανιέρες και ιδεολογίες, επιμένουν να πολεμούν το καινούργιο και την αλλαγή, να βάζουν «οίνον νέον εις ασκούς παλαιούς».

Η ανάσταση του Χριστού είναι συνεχής υπενθύμιση για την αναγκαιότητα της θυσίας. Αν δεν θυσιάσουμε το παλιό, το φθαρτό, και το μολυσμένο, αν δεν απορρίψουμε τη διαφθορά, την εκμετάλλευση, τη γραφειοκρατία, δεν πρόκειται ποτέ να γευτούμε την ελευθερία. Ο αναστηθείς Χριστός μάς καλεί σε μια νέα ζωή, το άστρο της παρουσίας του μάς στέλνει μήνυμα ελπίδας από ψηλά, και η καρδιά μας διψά όσο ποτέ για αλλαγή, ειρήνη, αγάπη, και δημιουργία. Τί περιμένουμε λοιπόν για να περάσουμε στην απέναντι όχθη; Τί μάς εμποδίζει να εγκαταλείψουμε τον Τιτανικό της μεταπολεμικής τάξης πραγμάτων; Μόνον τα σάββανα του φόβου και της συνήθειας.

Stanford, California