Η δημοκρατία του θεατή

Στέλιος Παπαθεμελής 

Για το υπαρκτό πρόβλημα του έθνους-κράτους, αρχίζουν να ανησυχούν και οι 

δυνάμεις της αγοράς που το δημιούργησαν. Εναλλακτική έναντι του κράτους 

μορφή πολιτικής οργάνωσης η οποία να διαμορφώνει τη συλλογική ταυτότητα 

των πολιτών δεν βρέθηκε ακόμη και το ευρωπαϊκό πείραμα διέπεται από την 

κρατική λογική. Οι παγκοσμιοκράτες χρησιμοποιούν ως σήμα κατατεθέν το

 

«εκεί όπου αποτυγχάνουν οι κατακτήσεις, επιτυγχάνουν οι επιχειρήσεις». 

Αν κρίνουμε ωστόσο από το επενδυτικό πείραμα της Ελλάδος ως μεγαλύτερου 

επενδυτή στα Σκόπια, τα πολιτικά αποτελέσματα υπήρξαν οικτρά.

Οι νεοταξίτες μας ενημερώνουν ότι βρισκόμαστε στην τελευταία φάση της 

ανθρώπινης ιστορίας, στην κοινωνία της επικοινωνίας. Η φιλελεύθερη, δηλαδή 

η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, διέρχεται βαθιά κρίση στην ίδια την κοιτίδα 

της, τη Δύση. Είναι κρίση αντιπροσώπευσης που αντανακλά την αναξιοπιστία 

της πολιτικής τάξης βυθισμένης στα σκάνδαλα, κρίση συμμετοχής, αφού 

διαρκώς ελαττώνεται το ποσοστό των ψηφιζόντων, απομάκρυνσης από τα 

πολιτικά κόμματα με εμφανείς τις τάσεις ιδιώτευσης και παραίτησης. Αυτό 

οδηγεί στην αποδυνάμωση των δημοκρατικών μηχανισμών.

Οι πιο αισιόδοξοι βλέπουν νέες μορφές δέσμευσης και συμμετοχής των πολιτών 

σε μια «διαβουλευόμενη δημοκρατία» (Πρβλ. Ζακ Σεβαλιέ στο «Ο κόσμος στον 

εικοστό πρώτο αιώνα», σ. 255 επ.).

Δυστυχώς, η σύγχρονη δημοκρατία είναι κατά Τσόμσκι δημοκρατία του 

θεατή. Η θεωρία των τάξεων είναι του Λίπμαν. Τη χρησιμοποιεί πάντως ο 

Τσόμσκι (Νέα τάξη, μυστικά και ψέματα, σ. 17 επ.).

Πρώτον: Η τάξη των κατεχόντων την κοινωνία. Μικρή ομάδα που έχει στα 

χέρια της την αληθινή δύναμη. Είναι αφεντικά της αγοράς και ταυτόχρονα 

ιδιοκτήτες των μεγάλων ΜΜΕ.

Δεύτερον: Η ειδικευμένη τάξη. Είναι η ομάδα των εκτελεστικών στελεχών της 

προηγουμένης. Άτομα εκ πεποιθήσεως τεταγμένα να υπηρετούν τα συμφέροντα της ιδιωτικής εξουσίας. Ειδικά εκπαιδευμένοι και εμποτισμένοι βαθιά «με τις αξίες και τα συμφέροντα της 

ιδιωτικής εξουσίας και του κρατικοεταιρικού συμπλέγματος». Διαθέτουν μιαν 

ανεκτή αίσθηση της πραγματικότητας που θα καταφέρουν κάθε φορά να 

κερδίσουν την εξουσία υπηρετώντας τους κατόχους της αληθινής δύναμης. 

Δηλαδή τους κατέχοντες.

Τρίτον: Το ζαλισμένο κοπάδι. Είναι το εκλογικό σώμα. Οι παρίες του 

συστήματος που τους θέλει ανοργάνωτους, απομονωμένους, όσο γίνεται. 

αδύναμους. Εκείνοι που διαχειρίζονται το επικοινωνιακό σύστημα και 

κατασκευάζουν με αυτό συνειδήσεις «δαμάζουν» το ζαλισμένο κοπάδι. Γι' αυτόν

 τον λόγο το επικοινωνιακό αναδεικνύει και ειδωλοποιεί τα μέλη της 

«ειδικευμένης τάξης» και αυτή διά του επικοινωνιακού συστήματος χειραγωγεί 

το κοπάδι.

Εδώ πλέον υπεισέρχεται καταλυτικά η «αντιμεταχώρηση» αγοράς και 

πολιτικής. Η αγορά εκτοπίζει την πολιτική και ελέγχει όσον δύναται και 

ατυχώς δύναται τον όλο χώρο.

Οι άνθρωποι του κοπαδιού καλλιεργούνται να είναι ευάλωτοι γιατί πρέπει 

μονίμως να αποπροσανατολίζονται. Αυτό επιτυγχάνεται με τη βελούδινη 

προπαγάνδα, καθώς η προπαγάνδα για τις δημοκρατίες είναι ό,τι το ρόπαλο για 

τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Τα μεγάλα ηλεκτρονικά ΜΜΕ γνωρίζουν άριστα την τεχνική της χειραγώγησης. Το τυπικό παράδειγμα της Αμερικής, όπως το αναλύει ο Τσόμσκι και ισχύει 

περίπου πανομοιότυπα και στην «παλαιά Ευρώπη», στην οποία ανήκουμε, 

χαρακτηρίζεται από συνδικάτα που είναι σχεδόν ανύπαρκτα, λαϊκά κινήματα 

σχεδόν ανύπαρκτα, πολιτικές οργανώσεις το ίδιο, ενώ «τα δύο κόμματα εξουσίας είναι φατρίες των επιχειρηματιών». Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού δεν πάει να ψηφίσει και 

η επιχειρηματική κοινότητα που έχει το χρήμα και τα εργαλεία κατασκευάζει 

«προγραμματισμένους πολίτες».

Οι κατά Λίπμαν «αμαθείς και ενοχλητικοί άσχετοι», ο λαός δηλαδή, στην 

όλη δημοκρατική διαδικασία παίζουν ρόλο κομπάρσου ή σωστότερα απλού 

θεατή. Τον καθηλώνουν σ' αυτή την κατάσταση και τα περιβόητα «ριάλιτι σόου» 

εξοργιστικά δημοφιλή. Αδειάζουν το κεφάλι από μυαλό και το γεμίζουν πίτουρα. 

Αυτό που ένας πρωτοπόρος του ελεύθερου ραδιοφώνου στις ΗΠΑ, ο Lorenzo 

Milan, διεκτραγωδεί (Βλ. Τσόμσκι «Η χειραγώγηση των μαζών», σ. 250) το 

παρακολουθούμε σε όλη την αποκρουστική λάμψη του στα δικά μας: 

«Η ελευθερία μας να ακουγόμαστε από το ραδιόφωνο (σημ. δική μας και φυσικά από την TV ακόμη χειρότερα γιατί εκεί και βλεπόμαστε) έχει αντικατασταθεί στο ραδιόφωνο από ανόητες 

εκπομπές με τηλεφωνική συμμετοχή ακροατών, από ατελείωτες επαναλήψεις 

αυτοκινητοκουλτούρας από εθνικά δελτία ειδήσεων που παράγονται όπως 

παράγεται το βιομηχανικό μπιφτέκι για τα φαστ-φουντ...»

Στις ΗΠΑ ήδη τον 19ο αιώνα ο Τόμας Τζέφερσον είχε προβλέψει τον κίνδυνο 

κάποια μέρα η κυβέρνηση να πέσει στα χέρια «τραπεζικών ιδρυμάτων και 

πλουσίων συγκροτημάτων». Χρειάστηκε ένας ακόμη αιώνας για να γίνει ο 

φρικαλέος εφιάλτης πραγματικότητα. Εκατό υπερηπειρωτικές εταιρείες στον

 κόσμο με επικεφαλής την Τζένεραλ Ελέκτρικ, τη Φορντ και τη Σελ 

ξανασχεδιάζουν τον πλανήτη. Πεντακόσιες υπερεθνικές του πρώτου κόσμου 

ελέγχουν το 80% των παγκοσμίων επενδύσεων και το 70% του διεθνούς 

εμπορίου. 

Ο γιγαντισμός των επιχειρήσεων, η διαρκής αναζήτηση ζωτικού χώρου και ο 

κανιβαλικός ανταγωνισμός θέτουν τα κράτη υπό τον έλεγχο της αγοράς. Κάποτε 

ο επενδυτής προσπαθούσε να δελεάσει τον πολιτικό. Τώρα ο πολιτικός 

εκλιπαρεί ή πάντως συναλλάσσεται ανταποδοτικά με τον επενδυτή.