Η εμπειρία της Αιγύπτου με το χρέος και το ευρώ

20.11.2016 03:13 

_______________________

Βασίλης Βιλιάρδος

Η παραμονή μας στο ευρώ, υπό τις σημερινές προϋποθέσεις, δεν είναι καθόλου δεδομένη μετά το 2018 – οπότε είτε εξασφαλίζουμε τις συνθήκες σταματώντας τη διεθνή επαιτεία, είτε αναζητούμε ρεαλιστικές λύσεις σε σχέση με την επιστροφή μας στη δραχμή.  Γενικά δεν μας αρέσουν καθόλου οι αυθαίρετες τοποθετήσεις, προτιμώντας τις ρεαλιστικές συγκρίσεις με άλλες χώρες. Ακριβώς

για το λόγο αυτό θεωρήσαμε λανθασμένη την άποψη περί επαχθούς χρέους, αφενός μεν ερευνώντας το παράδειγμα του Ισημερινού, αφετέρου αναρωτώμενοι γιατί το δικό μας δημόσιο χρέος χαρακτηρίζεται ως απεχθές και όχι το αντίστοιχο της Ιταλίας, της Πορτογαλίας, της Ιρλανδίας των Η.Π.Α. κοκ. – χωρών δηλαδή που δεν δημιουργήθηκε το χρέος από δικτατορικά καθεστώτα, οπότε ερήμην και εις βάρος των Πολιτών τους που προφανώς δεν τα εξέλεξαν ελεύθερα (ανάλυση).

Αυτό δεν σημαίνει φυσικά πως θεωρούμε το δημόσιο χρέος μας βιώσιμο, πόσο μάλλον μετά την εκτόξευση του ιδιωτικού, ακόμη και αν εξασφαλιζόταν από τους δανειστές η δυνατότητα εξυπηρέτησης του – επειδή έτσι η χώρα θα παραμείνει αποικία τους στο διηνεκές, ενώ θα διενεργηθούν τότε μόνο επενδύσεις και άρα θα ακολουθήσει η ανάπτυξη, όταν θα έχει λεηλατηθεί εντελώς, οπότε δεν θα ωφεληθούν καθόλου οι Έλληνες (ανάλυση). Είναι όμως εντελώς διαφορετική η έννοια της βιωσιμότητας, από αυτήν του επαχθούς χρέους – εάν θέλουμε να είμαστε αντικειμενικοί και αξιόπιστοι ως κράτος, αποφεύγοντας τη δημαγωγία.

Ανάλογα τοποθετηθήκαμε και στο θέμα της μεγάλης υποτίμησης ενός εθνικού νομίσματος που ενδεχομένως θα υιοθετούσαμε στη θέση του ευρώ – με παράδειγμα αφενός μεν το ρωσικό ρούβλι, το νόμισμα μίας χώρας δηλαδή πάμπλουτης, με ελάχιστο δημόσιο χρέος, αφετέρου τη βρετανική στερλίνα (ανάλυση). Η τελευταία υποτιμήθηκε ραγδαία, απλά και μόνο από την ανακοίνωση του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος – ενώ, εάν πράγματι η Βρετανία αποχωρήσει από την ΕΕ, τότε η πτώση της στερλίνας δεν θα σταματήσει ίσως στα σημερινά επίπεδα.

Λογικά λοιπόν υποθέσαμε πως η πορεία μίας νέας δραχμής δεν θα ήταν καλύτερη – ειδικά επειδή η χώρα μας έχει σχεδόν καταστραφεί, από την πολιτική των μνημονίων (ανάλυση). Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως είμαστε δογματικά αντίθετοι, επιλέγοντας ανόητα τη μετατροπή μας σε αποικία στο διηνεκές – αλλά ότι δεν πρέπει να έχουμε ψευδαισθήσεις σχετικά με το κόστος ενός τέτοιου εγχειρήματος για τη συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων.

Ένα επόμενο παράδειγμα αποτελεί σήμερα η Αίγυπτος, αφενός μεν όσον αφορά την υπαγωγή μίας χώρας στο ΔΝΤ, όταν αντιμετωπίζει συναλλαγματικά και άλλα προβλήματα, αφετέρου το νόμισμα της.Ειδικότερα τα εξής:

Η νομισματική κατάρρευση 

Λίγο μετά την ανατροπή του καθεστώτος Mubarak το 2011, το ΔΝΤ πρότεινε στη χώρα ένα πακέτο στήριξης, ύψους 3 δις $, χωρίς τη λήψη μέτρων εξυγίανσης της οικονομίας της – με στόχο να αποκατασταθεί η κοινωνική δικαιοσύνη, καθώς επίσης να βοηθηθεί ο «μετασχηματισμός» της Μέσης Ανατολής. Η αιτία δεν ήταν βέβαια οι καλές προθέσεις του Ταμείου, αλλά οι εξεγέρσεις στην ευρύτερη περιοχή, στα πλαίσια της Αραβικής Άνοιξης, όπου έγιναν αισθητές οι πρώτες παρενέργειες της παγκοσμιοποίησης.

Εν τούτοις, η προσφορά του ΔΝΤ δεν έγινε τότε αποδεκτή από την Αίγυπτο, αφού η μεταβατική κυβέρνηση της ισχυρίσθηκε ότι, δεν είχε τη νομιμοποίηση να διαπραγματευθεί – ενώ αργότερα ο Mursi δανείσθηκε από το Κατάρ και την Τουρκία. Η επόμενη κυβέρνηση (Sisi) έλαβε επί πλέον χρήματα από τη Σαουδική Αραβία, από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, καθώς επίσης από το Κουβέιτ – έχοντας επιλέξει αυτού του είδους τη χρηματοδότηση, επειδή γνώριζε πως εάν απευθυνόταν στο ΔΝΤ, θα απαιτούσε ως αντάλλαγμα τη λήψη μέτρων λιτότητας.

Περαιτέρω, η στήριξη της Αιγύπτου από τις χώρες της Μέσης Ανατολής επέτρεψε στην κυβέρνηση να προετοιμάσει και να δρομολογήσει ένα δικό της πρόγραμμα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων – αυξάνοντας μεταξύ άλλων τις τιμές του φυσικού αερίου κατά 42% το 2014, προς όφελος των εσόδων του δημοσίου. Οι μεταρρυθμίσεις όμως επιβλήθηκαν πριν αρχίσει η πτώση των τιμών του πετρελαίου – με αποτέλεσμα να διευκολυνθεί η προσαρμογή του πληθυσμού στα νέα δεδομένα, αφού στηρίχθηκε από τις χαμηλότερες τιμές της ενέργειας διεθνώς.

Στη συνέχεια αναβλήθηκαν οι αυξήσεις που είχαν αποφασισθεί, ενώ δεν δόθηκε καμία σημασία στο πραγματικό πρόβλημα της χώρας: στην ισοτιμία του νομίσματος. Ειδικότερα, τους πρώτους 18 μήνες μετά την επανάσταση, η ισοτιμία της αιγυπτιακής λίρας ως προς το δολάριο είχε τοποθετηθεί σταθερά στο 6:1. Όταν όμως μειώθηκαν η ζήτηση και οι επενδύσεις, ενώ κατέρρευσαν τα έσοδα από τον τουρισμό, το νόμισμα υπερτιμήθηκε αυτόματα. Δηλαδή, παρά το ότι υποτιμήθηκε εκ των πραγμάτων, η ισοτιμία του διατηρούταν τεχνητά σταθερή – οπότε υπερτιμημένη.

Η κυβέρνηση λοιπόν δεν το άφησε ελεύθερο, επιλέγοντας να το ρυθμίζει η ίδια – οπότε το αναπροσάρμοζε ελαφρά από καιρό σε καιρό, για να μην υπερτιμηθεί υπερβολικά. Με τον τρόπο αυτό η επίσημη ισοτιμία της λίρας απομακρυνόταν όλο και περισσότερο, από αυτήν της ελεύθερης αγοράς – με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μία μαύρη αγορά, καθώς επίσης να προκληθούν προβλήματα στις εισαγωγές, όπου τα πολύ βασικά αγαθά διαβίωσης, όπως το αλεύρι και η ζάχαρη, έγιναν δυσεύρετα και πανάκριβα.

Το καλοκαίρι τώρα του 2016 η Σαουδική Αραβία σταμάτησε να χρηματοδοτεί την Αίγυπτο, λόγω των δικών της οικονομικών και λοιπών προβλημάτων (ανάλυση) – ενώ, όταν το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της επιδεινώθηκε, με την ταυτόχρονη αύξηση του εξωτερικού της χρέους(γράφημα), υποχρεώθηκε να καταφύγει στο ΔΝΤ ως δανειστή ύστατης ανάγκης, για να μην χρεοκοπήσει.

Επεξήγηση γραφήματος: Εξέλιξη του εξωτερικού χρέους της Αιγύπτου (γαλάζια καμπύλη, αριστερή κάθετος), καθώς επίσης του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ως ποσοστό επί του ΑΕΠ (διακεκομμένη καμπύλη, δεξιά κάθετος).

.

Εν τούτοις, το ΔΝΤ δεν δανείζει ποτέ χώρες που έχουν διπλό σύστημα συναλλαγματικής ισοτιμίας – ενώ, όσο διαρκούσαν οι συζητήσεις με το Ταμείο, αυξήθηκε η ισοτιμία της λίρας στη μαύρη αγορά σχεδόν στο διπλάσιο. Ως εκ τούτου, όταν υποχρεώθηκε η Αίγυπτος από το ΔΝΤ να απελευθερώσει το νόμισμα της στις 03.11.16, η ισοτιμία του αυξήθηκε από το 9:1 σε σχέση με το δολάριο πάνω από 18:1 – σταθεροποιούμενη τελικά στο 16:1. Αυτό σημαίνει πως οι εισαγωγές της χώρας από το εξωτερικό ακρίβυναν τρομακτικά, έχοντας σχεδόν διπλασιαστεί οι τιμές τους.

Η απελευθέρωση της ισοτιμίας της λίρας ήταν επί πλέον αναγκαία, επειδή τα συναλλαγματικά αποθέματα της κεντρικής τράπεζας είχαν μειωθεί στα μέσα του 2016 στα 15,5 δις $ – γεγονός που σημαίνει ότι, η χώρα μπορούσε να καλύψει τις εισαγωγές της μόλις για τρεις μήνες (οι παραλληλισμοί με την Ελλάδα είναι σαφείς). Εκτός αυτού οι ξένοι επενδυτές είχαν αποσυρθεί, γνωρίζοντας το πρόβλημα της αδυναμίας εισαγωγών, καθώς επίσης του περιορισμού των εξαγωγών λόγω της απώλειας της ανταγωνιστικότητας της Αιγύπτου –  περιμένοντας υπομονετικά την κατάρρευση του νομίσματος.

Η υπαγωγή στο ΔΝΤ

Συνεχίζοντας, η ελπίδα λόγω της οποίας υποτιμήθηκε η λίρα είναι το ότι η χώρα θα γίνει ξανά ανταγωνιστική, οπότε θα ακολουθήσει η αύξηση των εξαγωγών και του τουρισμού, καθώς επίσης η ανάπτυξη – ενώ οι εισαγωγές θα γίνουν ακριβότερες, οπότε θα διενεργηθούν επενδύσεις, ξένες και εγχώριες, για τη φθηνότερη παραγωγή εκείνων των προϊόντων που δεν μπορεί να εισάγει η Αίγυπτος, λόγω των ακριβών τιμών τους (το ΔΝΤ τις υπολογίζει μεταξύ 6,7% και 9,4% του ΑΕΠ).

Αυτό τουλάχιστον επιθυμεί το ΔΝΤ, το οποίο αποφάσισε τη χρηματοδότηση της με 12 δις $ – ενώ το πρόγραμμα του προβλέπει επί πλέον δάνεια ύψους 6 δις $ από άλλες χώρες. Η επίτευξη βέβαια αυτών των στόχων δεν είναι καθόλου εύκολη, επειδή η Αίγυπτος άργησε πάρα πολύ να αντιδράσει – ενώ η παγκόσμια ζήτηση σήμερα επιβραδύνεται, καθώς επίσης το διεθνές εμπόριο, οπότε η επένδυση που προγραμματίζεται στο κανάλι του Σουέζ δεν ενθουσιάζει πλέον ιδιαίτερα τους ξένους επενδυτές.

Υπενθυμίζουμε πως το δημόσιο χρέος της Αιγύπτου στα τέλη του 2015 είχε μειωθεί στο 85% του ΑΕΠ – ενώ μετά την υποτίμηση το εξωτερικό χρέος, δημόσιο και ιδιωτικό, σχεδόν διπλασιάσθηκε σε όρους εθνικού νομίσματος, με όλα όσα κάτι τέτοιο συνεπάγεται για τους Πολίτες.

Επεξήγηση γραφήματος: Εξέλιξη δημοσίου χρέους της Αιγύπτου ως προς το ΑΕΠ της (γαλάζιες στήλες, αριστερή κάθετος), σε σύγκριση με το ΑΕΠ (διακεκομμένη καμπύλη, δεξιά κάθετος).

.

Τέλος, η αύξηση του ΑΕΠ της οφείλεται κυρίως στην ανοδική πορεία του πληθυσμού, κρίνοντας από το ότι, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ από 10.102 $ το 2010 έφτασε μόλις στα 10.249 $ το 2015 – κάτι που συμβαίνει στις περισσότερες αναπτυσσόμενες οικονομίες.

Επίλογος

Το θέμα της ανάλυσης μας δεν ήταν η Αίγυπτος, αλλά οι διαδικασίες που έχουν σχέση με το εθνικό νόμισμα μίας χώρας – καθώς επίσης ο λόγος, για τον οποίο απευθύνεται στο ΔΝΤ, μη έχοντας άλλη δυνατότητα χρηματοδότησης της σε ξένο νόμισμα.

Εύκολα συμπεραίνεται λοιπόν πως η υιοθέτηση του εθνικού νομίσματος από ένα κράτος της Ευρωζώνης δεν είναι «πανάκεια» – ενώ δεν αποκλείει βέβαια καθόλου την υπαγωγή της στο ΔΝΤ, με πολύ πιο αυστηρούς όρους, καθώς επίσης έναντι μίας αρκετά μικρότερης χρηματοδότησης. Αυτό τουλάχιστον τεκμηριώνει η διεθνής εμπειρία, την οποία δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να υποτιμάει κανείς, διασπείροντας ψευδείς ελπίδες.

Η άποψη μας αυτή δεν σημαίνει πως δεν γνωρίζουμε τα τεράστια προβλήματα του κοινού νομίσματος – μεταξύ άλλων το ότι, δεν επιτρέπει την καταπολέμηση κρίσεων, όπως η πρόσφατη. Εκτός αυτού προσφέρει τη δυνατότητα σε μία οικονομία, όπως η Γερμανία, να απομυζεί όλες τις άλλες – καταστρέφοντας παράλληλα τη βιομηχανία, καθώς επίσης τον υπόλοιπο παραγωγικό τους ιστό.

Εν τούτοις, είναι διαφορετικός ο ορισμός ενός προβλήματος και διαφορετική η λύση του – η οποία δεν μπορεί να στηρίζεται σε αυθαιρεσίες του τύπου «εγκαταλείπουμε το ευρώ και δεν πληρώνουμε κανέναν, χωρίς να υποστούμε κανενός είδους συνέπειες» (ανάλυση).

Άλλωστε όλες οι πράξεις των ανθρώπων έχουν συνέπειες τις οποίες, εάν δεν ερευνήσει κανείς όσο καλύτερα γίνεται, δεν μπορεί να θεωρηθεί ώριμος και υπεύθυνος – κάτι που οφείλουμε ασφαλώς να κάνουμε, αφού η παραμονή μας στο ευρώ υπό τις σημερινές συνθήκες δεν είναι καθόλου δεδομένη μετά το 2018, όπου θα έχουμε ίσως χάσει ολόκληρη τη δημόσια και ένα μεγάλο μέρος της ιδιωτικής μας περιουσίας, διαθέτοντας παράλληλα έναν εντελώς κατεστραμμένο παραγωγικό ιστό.

Ολοκληρώνοντας, αυτό που τρομάζει περισσότερο τους Έλληνες δεν είναι το ευρώ ή η δραχμή – αλλά ο μη σεβασμός της ιδιοκτησίας μέσω της επιβολής υπερβολικών φόρων, η τιμωρία της επιχειρηματικότητας και της εργασίας, καθώς επίσης η λεηλασία τους από ένα κράτος που έχει μετατραπεί πλέον σε φοροεισπράκτορα και δεσμοφύλακα κάτω από τις εντολές των ξένων δυνάμεων κατοχής, στερώντας τους κάθε ίχνος ελευθερίας.