Ο ισλαμιστικός εξτρεμισμός στη Νότια και Ανατολική Μεσόγειο

Κατερίνα Δαλακούρα

Η εξάλειψη του Ισλαμικού Κράτους, τουλάχιστον ως «κράτους», πλησιάζει. Τα εδάφη του στο Βόρειο Ιράκ και στη Βόρεια Συρία έχουν συρρικνωθεί. Ο ιρακινός στρατός ηγείται της προσπάθειας για την ανακατάληψη της Μοσούλης. Η Ράκα, «πρωτεύουσα» του I.K. στη Συρία, θα είναι ο επόμενος στόχος. Στη Σύρτη της Λιβύης, το άλλο σημείο της περιοχής που το I.K. είχε επίσης καταλάβει, ελέγχει τώρα μόνο ένα μικρό μέρος της πόλης.

Οι νίκες αυτές μπορεί να αποτελούν καμπή στη μάχη κατά του ισλαμιστικού εξτρεμισμού, αλλά η σκληρή πραγματικότητα είναι ότι το I.K., από τη δημιουργία του το 2014, μαζί με την Αλ Κάιντα και τις συγγενείς οργανώσεις που φέρουν το όνομά της, και άλλες μικρότερες ομάδες στη Συρία και στη Χερσόνησο του Σινά, έχει σπείρει τον όλεθρο τα τελευταία χρόνια στη Μέση Ανατολή (και στην Ευρώπη). Πώς φτάσαμε στο σημείο αυτό, από τις αισιόδοξες μέρες του 2011, όταν οι αραβικές εξεγέρσεις φαίνονταν να προμηνύουν ένα καλύτερο, αν όχι δημοκρατικό, μέλλον για την περιοχή;

Οι λαϊκές κινητοποιήσεις του 2011 δεν είχαν ισλαμική ατζέντα. Τα εκατομμύρια που ξεχύθηκαν στους δρόμους απαίτησαν «ψωμί» και «ελευθερία» (συνθήματα ασαφή βεβαίως, αλλά μακριά από την ισλαμική ιδεολογία). Το 2011 πολλοί αναλυτές διαπίστωναν την περιθωριοποίηση του ακραίου Ισλάμ. Ακόμα και οι εκλογικές επιτυχίες των σχετικά μετριοπαθών Αδελφών Μουσουλμάνων στην Αίγυπτο και της Νάχντα στην Τυνησία βασίστηκαν στην έμμεση υπόσχεση για «κοινωνική δικαιοσύνη». Οι εξεγέρσεις του 2011 οδήγησαν στην ανάδυση του ισλαμιστικού εξτρεμισμού μόνο έμμεσα: προκαλώντας την κατάρρευση κρατικών θεσμών και μηχανισμών, ήδη συχνά σαθρών. Οι ακραίοι ισλαμιστές βρήκαν την ευκαιρία να εξαπλωθούν στο επακόλουθο κενό ισχύος. Το φαινόμενο του I.K. ήταν αποτέλεσμα της σύμπτυξης δύο εμφυλίων πολέμων, του Ιράκ και της Συρίας. Το χάος και η μισαλλοδοξία που ακολούθησαν την εισβολή των Ηνωμένων Πολιτειών το 2003, και κυρίως η απόφασή τους την ίδια χρονιά να διαλύσουν τον ιρακινό στρατό, τον πιο ισχυρό θεσμό της χώρας, άνοιξαν τον δρόμο για την Αλ Κάιντα της Μεσοποταμίας, η οποία ηττήθηκε μεταξύ του 2006 και 2008. Ομως η αδιάλλακτη πολιτική της κυβέρνησης του Νούρι αλ Μαλίκι (2006-14) προκάλεσε την περαιτέρω αποξένωση των σουνιτών της χώρας και την ανάδειξη του I.K. Ο κατακερματισμός της Συρίας μετά το 2011 επέτρεψε στο I.K. να περάσει τα σύνορα και να εγκαθιδρύσει και εκεί το κάλπικο «χαλιφάτο» του.

Το πρόβλημα σύντομα μεταδόθηκε από την Ανατολική στη Νότια Μεσόγειο. Στη Λιβύη βλέπουμε ξεκάθαρα τη στενή σχέση μεταξύ ενός ασθενούς κράτους και του ισλαμιστικού εξτρεμισμού. Το καθεστώς του Μουαμάρ Καντάφι χρησιμοποίησε τους μοχλούς της εξουσίας από το 1969 μέχρι το 2011 για να κρατήσει τους κρατικούς θεσμούς σε ατροφία. Μετά την αιματηρή πτώση του, η χώρα έπεσε στα χέρια πολλών παραστρατιωτικών οργανώσεων και το λιβυκό πρόβλημα επηρέασε και τις όμορες χώρες. Το χάος και η διχόνοια άνοιξαν την πόρτα στο I.K. Η Αλ Κάιντα του Μαγκρέμπ/Βόρειας Αφρικής, παρούσα στην περιοχή από τη δεκαετία του 2000, εξακολουθεί τη δράση της και βρίσκεται συχνά σε σύγκρουση με το Ι.Κ. Η Αλ Κάιντα έχει συνάψει σχέσεις με την Αλ Σαμπάμπ της Σομαλίας. Η Μπόκο Χαράμ της Νιγηρίας, η τρομοκρατική οργάνωση με τα περισσότερα θύματα αυτή τη στιγμή στον κόσμο, δήλωσε το 2015, και μέχρι πρόσφατα, υποταγή στο Ι.Κ.

Ο ισλαμιστικός εξτρεμισμός πρέπει να ηττηθεί στρατιωτικά, αλλά και στον κυβερνοχώρο, και η Δύση συμμετέχει ενεργά σε αυτή την προσπάθεια. Η μάχη είναι μάχη ιδεών μόνο δευτερευόντως. Η στρατιωτική ήττα του Ι.Κ. και των άλλων παρεμφερών οργανώσεων θα ζημιώσει το «brand» τους και θα μειώσει την ελκυστικότητά τους στους θερμόαιμους νέους που αναζητούν τη γοητεία της περιπέτειας. Η πραγματική νίκη, όμως, θα επέλθει μόνο με την εγκαθίδρυση αποδεκτών και νόμιμων κρατικών θεσμών, και ιδανικά κρατών δικαίου, στη Νότια και Ανατολική Μεσόγειο. Σε αυτή την υπόθεση, εμείς από τον Βορρά δεν μπορούμε παρά να είμαστε μόνο θεατές.

-Η κ. Κατερίνα Δαλακούρα είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων στο LSE.

Πηγή: https://goo.gl/jHxypu